مواد اولیه در منبت کاری
چوب:مهمترین ماده اولیه در منبت کاری چوب است. انتخاب چوب در منبت کاری یکی از مراحل مهم منبت کاری می باشد.بایدسعی شود چوبی که برای منبت کاری انتخاب می شود بدون گره و باختگی باشد.
درخت: چوب، حاصل درخت است و درخت مواد غذایی خود را از زمین و هوا گرفته و رشد می کند. درخت از طریق ریشه ، مواد غذایی را از زمین می گیرد و به سایر قسمت های خود هدایت می کند. این کار به وسیله ی لوله های باریک مویی و با نیروی مویی انجام می شود. نیروی مویی یا کاپیلارتیه باعث به جریان افتادن آب آزاد از طریق حفره های سلولی و روزنه های ریز دیوارهی سلول می گردد.
درخت ، گاز کربنیک هوا را همراه با مواد غذایی که از زمین گرفته، تحت تأثیر نور خورشید به مواد سازنده ی چوب تبدیل می کند، که مهمترین این مواد عبارتند از :مواد قندی، سفیده ای، سلولز صمغ، قلیایی ، دباغی و مواد رنگی.
1- پوست درخت:
پوست درخت به دو لایه تقسیم می شود : پوست بیرونی یا "لایه ی مرده" کار آن حفاظت از تنه درخت است و ضخامت آن بستگی به گونه و سن درخت دارد. این قسمت از سلول ها و بافت های مرده شما تشکیل می شود .لایه زنده یا پوست درونی که از بافت های زنده، نرم و مرطوب تشکیل شده است و مواد غذایی تهیه شده را به نقاط مختلف درخت هدایت می کند.2- پوسته چوبساز یا کامبیوم (لایه زاینده): زایش و تقسیم سلول ها در این قسمت انجام می شود و سلولهای تشکیل دهنده چوب را تشکیل می دهند. قسمتی از سلول ها به صورت چوب درآمده و در داخل درخت قرار می گیرند و قسمت دیگر از طرف خارج پوست آن را شامل می شوند.
3- چوب:که قسمت اعظم تنهی درخت را تشکیل می دهد، خود به دو قسمت تقسیم می شود:چوب برون، که به آن « چوب جوان » نیز می گویند، قسمت فعال چوب بوده و معمولاً رنگ آن روشن است و شیرابه را از ریشه به برگها انتقال می دهد.
چوب درون، یا «چوب پیر» که قسمت میانی تنه درخت است. سلول های این قسمت غیر فعال بوده و رنگ تیره دارند و کار آن ها ذخیره ی مواد استخراجی و استحکام بخشیدن به تنه درخت است.
4- اشعهی مرکزی یا پره های چوبی:نوارهایی هستند که از یک یا چند ردیف سلول های شعاعی تشکیل شده اند که از پوست تا مرکز درخت و عمود بر دوایر سالانه امتداد دارند و کار آنها انتقال و ذخیره مواد غذایی است و خاصیت آن این است که بین حلقه های سالیانه اتصال ایجاد کرده و درخت را محکم می کند.
5- چوب بهاره و چوب تابستانه: چوب بهاره یا آغازی چوبی است به رنگ روشن، که در آغاز فصل رویش تشکیل می شود و معمولاً حاوی سلول هایی درشت با دیواره سلولی نازک است.
چوب تابستانه، چوبی است که در پایان دوره ی رویش به وجود می آید؛ به دلیل کم بودن جریان آب، سلول هایی با حفره های سلولی تنگ تر و به هم چسبیده می باشند و غشای سلولی ضخیم تر دارند و رنگ آن تیره تر از چوب بهاره است. چوب بهاره و تابستانه در یک دوره رویش تولید می شود و یک دایره را تشکیل می دهد که به آن دایره حلقه رویش سالیانه می گویند.
پهن برگان: درختان پهن برگ، برگ هایی درشت و پهن دارند و در فصل پاییز برگ آنها می ریزد مانند گونه های چنار، راش ، توسکا و ... پهن برگان معمولا دارای چوبی محکم تر و ریزبافت هستند.
سوزنی برگان: درختانی که برگ های سوزنی شکل دارند و معمولاً در چهار فصل سال دارای برگ های سبز هستند.
عمل رویش در درختان پهن برگ فقط زمانی که درخت برگ دارد انجام می شود؛ عمل رویش در بهار با شدت و در فصل پاییز به کندی انجام می شود و سپس در زمستان قطع می شود و مجدداً در بهار سال بعد آغاز می شود. عمل رویش در درختان سوزنی برگ در بهار و تابستان است و با رسیدن فصل سرما رویش آن به آرامی انجام می شود.
چوب را می توان از سه مقطع یا برش مطالعه نمود:
1-برش عرضی:که سطح برش عمود بر جهت طول ساقه درخت است.
2-برش شعاعی: که سطح برش موازی جهت پره های چوبی است .
3-برش مماسی: که سطح برش شعاعی و پرده های چوبی است.
معمولا در قسمت های خمیده تنه و شاخه های درخت، چوبی تشکیل می شود که خصوصیات آن با چوب طبیعی کاملاً فرق دارد. این گونه چوب ها در سوزنی برگان به چوب فشاری و در پهن برگان به چوب کششی معروف است.
چوب فشاری که در قسمت زیرین تنه خمیده شاخه های درختان سوزنی برگ به وجود می آید، معمولاً دارای دوایر رویش سالیانه عریض تر از دوایر رویش سالیانه چوب های طبیعی است و به علت عدم وجود اختلاف زیاد بین چوب درون و چوب برون تعیین سن آن با شمارش دوایر رویش سالیانه مشکل است.
چوب کششی در قسمت فوقانی تنه خمیده و شاخه های درختان پهن برگ تشکیل می شود و از خصوصیات بارز آن این است که هنگام بریده شدن به ویژه در چوب های تر، چوب به شکل کُرکدار در می آید که اره کشی روی آن بسیار دشوار است.
تعریف رطوبت چوب:مقدار آبی که در واحد وزن چوب موجود است را رطوبت چوب می نامند و معمولا نسبت به وزن خشک چوب سنجیده می شود.
رطوبت چوب را به درصد می سنجند. بنابر تعریف فوق برای محاسبه مقدار درصد رطوبت چوب نسبت به وزن خشک از فرمول زیر استفاده می شود:
وزن خشک چوب در مخرج کسر، وزن خشکِ نمونه است نه وزنِ کل نمونه، به همین جهت میزان رطوبتی که به دست می آید می تواند بیش از صد درصد باشد.
چوب ماده ای است که آبدوست و به رطوبت در حالت های مایع و بخار کاملاً حساس است، یعنی اگر قطعه چوب خشکی در محیط مرطوب قرار گیرد رطوبت را جذب می کند و بر عکس .
مثال : مقدار 350 گرم پوشال از چوب خیس برمی داریم. پس از خشک کردن وزن آن به 220 گرم کاهش می یابد. رطوبت چوب چه مقدار است؟
پاسخ: 60%
چوب یکی از عوامل مهم مورد نیاز برای رشد و فعالیت عوامل بیولوژیکی مخرب چوب (حشرات و قارچ ها) است و رشد و فعالیت حشرات و قارچ ها باعث کاهش دوام و کیفیت چوب می گردد. رطوبت در رنگ پذیری، چسب خوری و حتی اره کشی چوب تاثیر می گذارد. (امروز رطوبت سنج های دیجیتالی کامپیوتری به بازار عرضه شده که با تماس دادن به چوب مقدار رطوبت را نشان می دهد.)
1-آب آزاد موجود در چوب: آبی که به صورت مایع در حفره های سلول های چوب وجود دارد و توسط نیروی کاپیلاریته نگهداری می شود (نیروی کاپیلاریته یا نیروی مویی نیرویی است که در لوله های کم قطر باعث بالا آمدن آب می شود). این آب در مراحل اولیه خشک کردن چوب از آن خارج می شود.
2-آب آغشتگی: این آب در داخل دیواره سلول های چوبی است و به کمک نیروهای جذب سطحی به حالت چسبیده به مولکول های زنجیره سلول قرار دارد. جدا سازی این آب از چوب به انرژی بیشتری (نسبت به آب آزاد) احتیاج دارد. پس چوب ابتدا آب آزاد و بعد آب آغشتگی را از دست می دهد.
3-آب نهادی:آبی که در ساختمان مولکولی غشاء سلولی وجود دارد و جدا کردن آن از چوب مشکل است و باید چوب تجزیه شود. این مقدار آب در اندازه گیری مقدار رطوبت چوب تاثیری ندارد. چوب های تازه قطع شده را که دارای آب آزاد و آب آغشتگی در چوب هستند،«چوب تَر» یا «چوب سبز» نامیده می شوند.
اگر چوب طوری خشک شود که فقط آب آزاد از چوب خارج شود و آب آغشتگی در چوب باقی بماند، در این حالت چوب در «حد نقطه اشباع الیاف» است. مقدار رطوبت چوب در این نقطه حدود 30% است ولی مقدار واقعی بین 20% تا 30% متغیر است که به گونه چوب بستگی دارد.
